HISTORIA JEST JEDNA, a narracji wiele?  

Cudowny urok pracy, to odrobina faktów, a moim zadaniem, jako pisarki historycznej jest opowiedzieć tak, aby czytelnika to interesowało – podsumowała swoją twórczość, autorka  książek historycznych, Elżbieta Cherezińska.

Każdą powieść autorka stworzyła podobną metodą – opierając się na faktach historycznych i uzupełniając te wątki, które faktografia pomija albo o których ledwie wspomina.  Pracując nad „Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum” (o horrorze codzienności w getcie łódzkim) – zrobiła w excelu tabelę i zdanie po zdaniu, dopasowywała wspomnienia do chronologii wydarzeń Kroniki getta łódzkiego. Kronika była prowadzona przez kronikarzy tam przebywających (w języku jidysz). Materiał bezcenny. Oficjalne źródło propagandowe; tam nikt nie umierał z głodu, wszyscy na serce. Estera Daum spisała wspomnienia, jako dziewięćdziesięciolatka; z getta wyszła jako dwudziestolatka. Niewiele opowiadała. Dopiero kolejne pokolenia zaczęły prowadzić dialog. Nie oceniajmy więc, bo bohaterów książek oceniła historia. Dużo więcej zyskamy i dowiemy się o przeszłości z perspektywy ludzi, którzy żyli w nieludzkich czasach.

W przypadku średniowiecza to teksty źródłowe, przede wszystkim  kroniki Galla Anonima i Thietmara. Kronika jest dziełem propagandowym, powstaje na zlecenie zleceniodawcy; on płaci. Kronikarz pisze o nim dobrze, o wrogach źle. Niemniej, wybitni kronikarze potrafią przemycić informacje, które nie do końca wychwalały władcę. Thietmar pisząc o zjeździe gnieźnieńskim, mniema, że  powołanie trzech biskupstw, wymagało naciągnięcia prawa.

Wszystko redefiniuje archeologia, która co rusz, trafia na nowe znaleziska. To z kolei inspiruje do uporania się z poprzednim wyobrażeniem na dany temat. Niedawne odkrycie w  miejscowości Ciepłe, nieopodal Gniewu na Pomorzu Wschodnim, ujawnia, że Mieszko wybudował gród z obsadą skandynawską. Dlaczego? To były „żywe teczki” na władców ościennych państw? Inny powód? Faktem jest, że Mieszko I oraz Bolesław Chrobry  ingerowali w polityki innych państw, a dowodem na to są grodziska; chronione osiedla, w których mieszkali przedstawiciele innych państw.

Fantasy to element dodatkowy, a nie siła sprawcza.

Autorka jest fanką scen batalistycznych, ze względu na sposób opowiadania obrazem. Lubi podpatrywać, jak współczesne kino sobie radzi z batalistyką. Sposób opowiadania obrazem się zmienia. Do niedawna jeszcze zakodowany mieliśmy obraz: w tumanie kurzu końskiego pojawia się krew i trup. Teraz poszczególne kadry są rozproszone. Obserwujemy zmagania naszego bohatera i widzimy jego zbliżenie. Istota bitwy podobna jest do procesu podejmowania decyzji politycznych. Na etapie „Niewidzialnej korony” autorka zaczęła projektować bitwę pod Płowcami. Gromadziła informacje: kim byli Krzyżacy, aby następnie przepleść je z losami bohaterów, zwłaszcza Władysława Łokietka. Później miało miejsce komponowanie samej bitwy, kostiumy, zmagania bohaterów. Wplatanie motywów fantastycznych, o tym czego nie można było wyczytać ze źródeł pisanych. Ważne, aby ten sposób opowiadania osłonić ramami, bo właściwości nadprzyrodzone nie mogą rozwiązać żadnego problemu.

W średniowieczu mężczyźni wojują, ale to księgi Rikissy przetrwały zawieruchy.   

Kobiety w średniowieczu były anonimowe. Z racji urodzenia były mecenaskami kaplic, klasztorów, gdzie przenosiły się na starość. To takie  SPA intelektualne na koniec życia. Dziewczynki z wielkich rodów uczono czytać, aby czytały biblię. Klasztory były dla tych kobiet, co nie chciały być żonami i matkami. Księżniczki często wychowywały się w klasztorach, przysposabiając się do roli przyszłych żon władców. Tak było z Rikissą, wykształconą, dziedziczką po Wacławie Przemyślicie, jednej z największych fortun w Europie. Rikissa była przede wszystkim hojną donatorką i protektorką sztuk pięknych, w tym w zakresie malarstwa książkowego. Ufundowała skryptorium, dziś powiedzielibyśmy firmę wydawniczą. Do naszych czasów zachowało się dziewięć dzieł powstałych z inicjatywy Rikissy. Są to przede wszystkim modlitewniki i śpiewniki, dziś zajmujące poczesne miejsce nie tylko w historii sztuki czeskiej, ale i światowej. Rikissa nigdy nie zapomniała o polskim pochodzeniu, o Wielkopolsce. W testamencie poczyniła liczne zapisy na rzecz instytucji kościelnych w Czechach i Polsce, zwłaszcza w swym rodzinnym Poznaniu.

Co dalej? Kazimierz Wielki? Jadwiga Andegaweńska?

Jadwiga stanowi dla autorki fascynująca postać.  Czas może, aby przełamać wyobrażenie o niej, jako wiotkiej kobiecie, która zmarła przy porodzie. Była piękną i harmonijnie zbudowaną kobietą; 180 m wzrostu, która jak szła to górowała nad dwórkami. Mitem jest  jej związek z Jagiełło, osoby młodej ze starcem.

Wągrowiec, księgarnia Locum, 16.07.2021

Wydarzenie odbyło się w ramach projektu Jelenie Czytają. To wspólne  czytanie w księgarniach północnej Wielkopolski, stanowiące nieustanną rozmowę o naszej historii, o kulturze i tożsamości, życiu codziennym oraz przyrodzie; bez podziałów, bo książki to przede wszystkim dobro, a nie towar.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

***

Elżbietą Cherezińska  – pisarka i teatrolog, autorka powieści historycznych

Literacko debiutowała w 2005 roku książką napisaną wspólnie z Szewachem Weissem Z jednej strony, z drugiej strony, która jest jedyną literacką biografią byłego ambasadora Izraela w Polsce. Kolejna książka „Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum” stanowi literacki zapis wspomnień realiów łódzkiego getta od kulis.

Od 2009 roku tworzy powieści historyczne, opisujące wczesne średniowiecze. Na kanwie faktów historycznych – opowieści – wypełnia żywymi ludźmi; bohaterami dobrze znanymi z kart historii (tu pozbawionymi marmurowej posągowości) oraz osobami fikcyjnymi. Poznajemy ich losy, pragnienia i towarzyszące w życiu emocje. W tle wielka polityka. W ten sposób autorka tworzy świat alternatywny o najbarwniejszych czasach, które ukształtowały nowożytną Europę, którą my odziedziczyliśmy.

HISTORIA JEST JEDNA, a narracji wiele?

„Północna droga” (czteroczęściowy cykl: Saga Sigrun (2009), Ja jestem Halderd (2010), Pasja według Einara (2011) oraz Trzy młode pieśni (2012)) przybliża dzieje wikingów w X i XI wieku.

Na historii Piastów oparte są dwa inne cykle.

  • „Odrodzone królestwo” (Korona śniegu i krwi, 2012; Niewidzialna korona, 2014, Płomienna korona,2017; Wojenna korona, 2019; Odrodzone królestwo, 2020) przenosi nas w czasy panowania Przemysła II, a potem Władysława Łokietka
  • „Harda Królowa” (2016) przybliża losy, mało znanej postaci: Świętosławy-Sygrydy, siostry Bolesława Chrobrego oraz królowej Danii, Szwecji i Norwegii.

Wielkopolska stała się m.in. także tłem, wydajnej w 2010 roku powieści „Gry w kości”, której akcja dzieje się, naprzemiennie, na dworze Bolesława Chrobrego i Ottona III oraz wiedzie  do spotkania w Gnieźnie w marcu 1000 roku.

Co takiego mieli w sobie Piastowie, że gdy już pojawili się na arenie europejskiej polityki, to od razu z rozmachem: pogański książę Mieszko walczy z Wichmanem i Hodonem, dostaje za żonę „dobrą chrześcijankę z Czech”, przyjmuje nową wiarę i zaczyna zwyciężać. Jego syn, Bolesław, gości u siebie cesarza Ottona i wygrywa trwającą kilkanaście lat wojnę z następcą Ottona, Henrykiem, po czym zdobywa Kijów i u kresu życia wkłada na skronie koronę królewską. A Świętosława nie tylko nie ustępuje bratu i ojcu w sukcesach, ale przebija je, stając się po kolei, królową Szwecji, Danii, Norwegii i matką króla Anglii i tym samym jest pierwszą ukoronowaną przedstawicielką rodu. Władysław Łokietek, w wieku sześćdziesięciu lat, zdobywa upragnioną koronę, co zwieńczyło, symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego w Polsce, nie rozwiązało jednak licznych problemów, z którymi będzie musiał sobie poradzić polski władca. Groźny jest oczywiście Jan Luksemburski – król Czech, który nie zamierza rezygnować z polskiego tronu i groźni są Krzyżacy. Łokietek umacnia więc sojusz z Węgrami – piętnastoletnia Elżbieta Łokietkówna wychodzi za mąż Karola Roberta i powoli zaczyna budować swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Wielkimi krokami zbliża się… legendarna bitwa pod Płowcami!

Odmienną tematykę ma wydana w 2013 roku książka „Legion” – umiejscowiona w czasach bliższych współczesności, bo podczas II wojny światowej, opowieść o Brygadzie Świętokrzyskiej, oraz „Turniej cieni” – historia z lat trzydziestych XIX wieku, ukazująca losy trzech Polaków, rozgrywająca się na Syberii, nad Morzem Czarnym i w dalekim Afganistanie.

Finalistka Nagrody Literackiej Gryfia w 2013 roku i laureatka nagrody MKiDN w kategorii literatura w 2018 roku. Urodzona w Wielkopolsce, w Pile. Mieszka w Kołobrzegu.

Więcej o autorce: https://cherezinska.pl/

 

      

fot. Filip Świniarski